محوطه باستانی شهر استخر در 7 كیلو متری شمال تخت جمشید و 5/2كیلومتری جنوب غربی نقش رستم ودر میان دره رود سیوند قرار دارد استخر با بیش از 90 هكتار وسعت یكی از بزرگترین محوطه های باستانی ایران به شمار میرود.این محوطه از سمت جنوب به كوههای رحمت و از سمت شمال به رود خانه سیوند و كوههای حاجی آباد منتهی میشود. درجهت غربی نیز این محوطه نیز دشت وسیع و پهناور مرودشت قرار گرفته است. در حقیقت شهر استخر را می توان دروازه ورودی مرودشت از جهت شرق دانست . امروزه نیز راه اصلی ارتباطی فارس با مناطق داخلی فلات ایران از حاشیه  شهر استخر عبور میكند .قرار گرفتن در چنین موقعیت جغرافیایی باعث شده است كه استخردر طول تاریخ استقراریش  همواره از نظر نظامی وارتباطاتی دارای موقعیت ویژه ای باشد.

شهراستخر دارای پیشینه استقراری چند هزار ساله میباشد. با توجه به سفالهای منقوشی كه از كاوشهای این محوطه به دست آمده است میتوان اولین استقرار های این محوطه را به اوایل هزاره چهارم قبل از میلاد نسبت داد. آثار دوره های  تاریخی نیز به وضوح نشانگر استقرار هایی از دوره هخامنشی تا سده هشتم هجری در این محوطه میباشد .از دوره هخامنشی ستونها وتخته سنگهای تراش خورده ای مربوط به این دوره هخامنشی و به شیوه حجاری آنها دراستخر باقی مانده است كه استقرار هخامنشی این محوطه راثابت میكند .در متو ن تاریخی نیز استخر به تدریج در دوران سلوكی و پارتی مطرح میشود دراین دوران از استخر به عنوان پایتخت فارس و شهر ضرب سكه مطرح نام برده شده  است. دوران ساسانی اوج آبادانی و قدرت استخر بوده است در این دوران آتشكده آناهیتا در این شهر قرار داشته است و شهر مذهبی و سنتی ساسانیان به شمار میرفته است .  از این دوره ها نیز (سلوكی وپارتی و ساسانی) آثار زیادی دراین محوطه وجود دارد .از جمله  این آثار می توان به چند سازه معماری و  تعداد نسبتاً زیادی ستون وسرستون مربوط به آنها اشاره كرد كه در سطح محوطه شهر پراكنده هستند . نوع ساختار معماری این بنا ها و سبك حجاری آنها نشان می دهد كه مربوط به دوره های بعد از هخامنشی هستند .برخی از این سازه ها عبارتند از یك كاخ یا بنای عمومی كه درسمت شرقی محوطه قرار گرفته است ،سازه موسوم به دروازه شهر استخر ،بقایای دو پل بر روی رود خانه سیوند و تعدادی استودان كه در حاشیه جنوب شرقی شهر قرار گرفته اند.درآغاز ورود اسلام به استخر این محوطه همچنان شهری با اهمیت به شمار میرفته است.  از دوره اسلامی استخر نیز آثار زیادی بر جای مانده است كه مهمترین آنها بقایای مسجدی است كه در دوران اولیه ورود اسلام به این شهر و با مصالح بناها ی دوران قبل از اسلام این محوطه ساخته شده  است . علاوه بر این آثار زیادی از دوران مختلف و مخصوصاً دوران  اسلامی استخر در كا وشهای این شهر كه در سالهای دهه1930 ، توسط هرتسفلد واشمیت صورت گرفته، به دست آمده است.در میان این آثار سفالینه های بدست آمده كه اكثراًدارای نقوش قالب زده بسیار متنوع هستند بسیار جالب توجه می باشند.    .استخر در دوران اسلامی و به دنبال خرابی های فراوانی كه در پی فتح این محوطه توسط مسلمانان روی داد آرام آرام رو به زوال رفت. با بنیانگذاری شیراز در سال 74 هجری و كوچ بسیاری از ساكنا ن این شهر به شیراز روند ویرانی استخر بیشتر شد.سرانجام این شهر در لشگر كشی یكی از امیران ال بویه در قرن5 هجری به كلی ویران شد و بعد از آن دیگر هرگز به عنوان یك شهر مطرح نشد. به نظر میرسد آخرین استقرارهای استخر مربوط به سده های 8و9 هجری بوده وبعداز آن این محوطه به كلی متروك شده است.

شهر استخر دارای سازه ها متعدد معماری مربوط به دوره های مختلف میباشد . عمده ترین سازه موجود وبرجسته ترین آنها بنای موسوم به مسجد دوران آغاز اسلامی استخر است كه با مصالح دوره های قبل از از اسلام ساخته شده است . ازدیگر سازه های معماری شهر استخر بنای سنگی موسوم به دروازه شهر استخر میباشد كه با قطعه سنگ ها عظیم ساخته شده و دارای ستون های صاف تراش خوده میباشد . همچنین در برخی قسمتها باقیمانده های باروی شهر نیز به خوبی قابل مشاهده است.