آردینی

پژوهشكده دايمي زيويه راه اندازي شد

به گزارش «ميراث خبر»، تپه باستاني زيويه با 40 هكتار مساحت، يك قلعه حكومتي بوده است كه محققان و باستان شناسان براساس شواهد موجود قدمت آن را نيمه دوم قرن هفتم قبل از ميلاد مي دانند.
تاكنون اين نكته كه قلعه زيويه يك قلعه حكومتي بوده به اثبات رسيده است ولي كماكان نكات مبهم و تاريك بسياري درباره آن وجود دارد.
پايگاه پژوهشي زيويه يكي از معدود پايگاه هاي پژوهشي دايمي در كشور است و كارشناسان از اين پس در تمام طول سال به مرمت، حفاظت و كاوش تپه باستاني زيويه ادامه مي دهند.
ناظران معتقدند با توجه به شهرت جهاني قلعه زيويه، تاسيس پايگاه دايمي پژوهشي كمك موثري به روشن شدن زواياي مجهول تاريخ اين قلعه خواهد كرد.
اين پايگاه پژوهشي كه با استفاده از اعتبار ملي ساخته شده و به كار خواهد پرداخت، در ساختماني با زيربناي هزار متر مربع در محوطه تپه باستاني زيويه بنا شده است.
مدير ميراث فرهنگي كردستان در اين باره گفت: «در سال هاي گذشته پژوهش و كاوش در زيويه به طور فصلي انجام مي شد، اما پژوهشگاه قدرت مطالعه همه جانبه در طول سال را خواهد داشت.»
«محمد ابراهيم زارعي» همچنين درباره امكانات اين پايگاه افزود: «در حال حاضر امكانات تخصصي حفاظت و مرمت نظير آزمايشگاه فيزيك و شيمي مهيا نشده و اين امكانات به تدريج مهيا خواهد شد.»
تاكنون بيش از 10 فصل كاوش در قلعه زيويه انجام شده و اشيايي نظير سينه آويز طلا به شكل ماه،‌ دستبند و زنجيرهاي طلايي، عقاب سرطلايي از آن به دست آمده كه در جهان منحصر به فرد است
زيويه در 55 كيلومتري جنوب سقز واقع است.

کا وشگران به راز قلب قلعه زيويه ، نزديک مي شوند

به گزارش «ميراث خبر»، «سيمين لك پور» به همراه گروه باستان شناسي خود قلعه زيويه _ مكاني در جنوب شرقي سقز _ را با دو هدف متفاوت كاوش خواهندكرد: «در دوره هاي گذشته قسمت هايي از معبر اصلي قلعه به دست آمده، در اين فصل كاوش به دنبال متصل كردن قسمت هاي مختلف معبر و در نهايت به دست آوردن نقشه راه ورود به قلعه هستيم. ورود به قلعه راز بسياري از ناگفته ها را عيان خواهد كرد و ما را به قلب تپنده تاريخ زيويه كه در دل خروارها خاك مدفون است، نزديك مي كند.»
حفاظت و سامان دهي قسمت هايي كه در كاوش هاي قبلي كشف شده هدف ديگر اين فصل دوازدهم كاوش است.
آثار كشف شده در كاوش هاي پيشين شامل چهار منطقه مهم است. در اين مكان شواهدي به دست آمد كه حاكي از دو طبقه بودن اين بنا است. پوشش اطاق هاي طبقه پايين به وسيله تيرهاي چوبي صورت گرفته، كه آثار اين تيرها به صورت حفره هايي با فواصل يكنواخت در ديوار جنوبي، در محلي كه متكي به حياط است ديده مي شود. متاسفانه به علت فرسودگي بنا از اطاق هاي فوقاني اثر چنداني بر جاي نمانده است. كف اطاق ها با خشت هايي كه جهت تسطيح زمين به كار رفته، پوشيده شده است. در قسمت جنوبي اطاق ها، حياطي است كه كف آن بالاتر از اطاق هاي طبقه اول بوده است، كشف شد در وسط محوطه حياط، توده اي از سنگ هاي كوچك و بزرگ تقريبا به شكل دايره (استوانه اي) روي هم چيده شده اند. كند و كاوهاي انجام شده در اين محدوده، اين حقيقت را روشن ساخت كه براي خروج آب هاي ناشي از باران و ذوب شدن برف ها در زمستان تدبيري انديشيده و آن هدايت آب به داخل چاهي است كه در وسط حياط حفر كرده اند و اين چاه به وسيله كانالي به خارج از قلعه و روي صخره هاي جنوبي هدايت شده است. اين حياط داراي دو درگاه مقابل هم با اختلاف سطحي حدود 25 سانتي متر بالاتر از كف حياط است. درگاه شرقي با راه پله هاي سنگ فرش به بخش هاي پايين تپه مرتبط شود. هم جوار با ديوار شرقي حياط و بالاي اين پله ها فضايي جهت نگهباني ساخته شده است. بر روي هر يك از پله هاي سوم و چهارم و پنجم دو پايه ستون (مجموعا شش پايه ستون) به دست آمده كه حاكي از مسقف بودن اين بخش از بنا است.
كشف ديگر تحقيقات پيشين، يافتن محوطه سنگ فرش شده درگاه غربي است. اين قسمت با يك رديف پله با تخته سنگ هاي حجيم ساخته شده است. اگر چه اكنون تنها پنج رديف از پله ها باقي مانده، ولي شواهدي در دست است كه بايد اين معبر تا بالاترين قسمت تپه ادامه داشته باشد كه متاسفانه اين بخش از زيويه در اثر حفاري هاي تجاري نابوده شده است.
تختگاه ديگري در قلعه زيويه در محدوده اي بين ارتفاع 90 تا 100 متر در جبهه شمالي و دقيقا در راس تپه و در ارگ قلعه قرار دارد. تاسيسات اين محوطه شامل اطاق هايي به ابعاد مختلف، راهروها، پله، تالار ستوندار و شيب پله سنگي ذوزنقه اي شكل، متكي به صخره هايي است كه به صورت ديواره اي از شرق به غرب كشيده شده است. در اين بخش از ساختار قلعه، ايواني ستون دار قرار دارد با دو رديف پايه ستون سنگي مدور و در مجموع شانزده ستون قرار دارد كه از اين ميان سه پايه ستون در اثر حفاري هاي تجاري تخريب و پايه پايين تپه انتقال داده شده است. اندازه پايه ستون ها از 85 تا 104 سانتي متر متغير است.
در جنوب شرقي تالار ستون دار، درگاهي قرار دارد كه آن را به يك معبر ذوزنقه اي شكل سنگفرش در امتداد راه پله ورودي مرتبط است. در شرق فضاي ذوزنقه اي شكل، اطاق هاي چهارگانه اي قرار دارد كه با خاك و خشت در زمان حيات قلعه براي جلوگيري از ويراني بنا انباشته شده بود. طي كاوش و مطالعات انجام شده و قسمت هايي از تاسيسات آن دچار صدمه شده كه صاحبان آن را واداشته تا تعميرات و تغييرات عمده اي در فضاها جهت استحكام بخشي اين ساخت و سازها انجام دهند. مرمت ها گاه به صورت توده خشت هاي بدون ملاط است. در اين تغييرات هيچ گونه تغييري در مصالح كاربردي ديده نمي شود. به اين شكل خشت هاي به كار رفته همان خشتي است كه از ديوارهاي اصلي قلعه به كار رفته است. و از خاك در اندود ديوارها استفاده شده كه قبلا هم ديوارها را با آن مسطح كرده اند. در كاوش تالار ستوندار آثار سوختگي بسيار شديدي بر روي ديوار اصلي به دست آمده است. امروز از آن زمان دقيق آتش سوزي اطلاع دقيقي در دست نيست، ولي آنچه ما را به زمان‌ اين آتش سوزي نزديك مي سازد و مي توان محدوده اي براي آن تعيين كرد، به دست آمدن چند عدد ناوك هايي كوچك با سه پره و زايده اي قلاب مانند در انتهاي پايه آن است. اين شكل ناوك ها به اقوام سكايي تعلق دارد. ورود اين اقوام مهاجر به مناطق شمالي و شمال غرب ايران از سال هاي 2_650 تا سال 625 پ.م. جمعا 25 سال بوده است. به هر حال وجود ناوك هاي مذكور در پس ديوارهاي ترميمي، خود از دلايل علت آتش سوزي و تخريب قسمت هايي از قلعه زيويه است.
تپه زيويه در حالي در آستانه دوازدهمين فصل از كاوش خود قرار مي گيرد كه هنوز ناگفته هاي بسياري را به همراه دارد. سيمين لك پور مي گويد: «مشخص نيست زيويه به چند فصل كاوش احتياج خواهد داشت.»
تپه زيويه از سال 1325 به مدت هشت سال با حفاري هاي تجارتي كه توسط «رينو» انجام شده، صدمات بسياري ديد. كاوش هاي علمي در اين تپه از سال 1355 شروع شده تا سال 1357 ادامه داشته است كه پس از 17 سال مجددا در سال 1373 از سر گرفته شده. سرپرستي حفاري هاي باستان شناسي از سال 1357 تا سال 1377 بر عهده نصرالله معتمدي بوده و از سال 1379 تا سال 1380 نيز بر عهده سيمين لك پور است.
از سال جاري براي تحقيق و مطالعه بيشتر درباره پيشينه زيويه در نزديكي اين قلعه پژوهشگاه دايمي زيويه بر پا شده است.
تپه زيويه در 45 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان سقز در شمال دهكده اي به همين نام قرار دارد اين تپه به طول 800 متر و عرض 500 متر و با ارتفاع 100 الي 140 متر از زمين هاي اطراف خود قرار دارد. راس تپه در جبهه مشرف بر ضلع جنوبي تا ارتفاع 50 متري صخره اي بوده و به صورت ديواره اي نسبتا صاف دسترسي به قلعه تپه را مشكل يا غير ممكن ساخته است. جبهه شمالي تپه زيويه نيز داراي شيب بسيار تندي است. كه به شكلي كاملا طبيعي وضعيتي نفوذ ناپذير به آن بخشيده است. تنها در موقعيت خاص طبيعي اين تپه، باعث شده كه اين تپه محل مناسبي براي ساخت قطعه اي باشد كه بر روي آن بنا شده است.
مدارك حاصل از كاوش هاي باستان شناسي در تپه زيويه شامل معماري، قطعات اشيا فلزي (مفرغ و آهن) قطعات عاج منقوش است. به طور كلي مدارك و شواهد باستان شناسي حاصل از كاوش هاي علمي زيويه بيانگر مجموعه معماري اقوام مانايي ها است. اقوام مانايي، در نيمه اول هزاره اول، در منطقه اي وسيع شامل آذربايجان و كردستان امروز مي زيسته اند. كاوش هاي باستان شناسي در اين منطقه علاوه بر كشف رازهاي اين قلعه به شناخت فرهنگ و تاريخ اولين تمدن شهر نشين ايران و بلكه جهان كمك بزرگي مي كند.

بخش زيادي از تاريخ زيويه نامعلوم است

به گزارش «ميراث خبر»، محوطه باستاني زيويه كه عمليات حفاري و باستان شناسي آن از سال 1355 به سرپرستي نصرت الله معتمدي آغاز شد و بعد از آن نيز سمين لك پور عهده دار آن بود، پس از انجام يازده فصل كاوش ماه گذشته با اعلام دستوري از مسئولان پژوهشكده تعيل اعلام شد. متوقف شدن عمليات حفاري و كاوش هاي باستان شناسي زيويه در حالي خاتمه يافت كه سيمين لك پور، مسئول حفاري و باستان شناسي در زيويه اعلام كرده بود كه سايت باستاني زيويه همچنان نياز به كاوش هاي بيشتري دارد و هنوز بخش زيادي از تاريخ زيويه نامعلوم است.
«رسول ايشتودان»، كارشناس اداره ميراث فرهنگي استان كردستان و مدير پروژه زيويه كه قبل از تعطيلي حفاري در زيويه از مديريت اين پروژه استعفا داده بود درخصوص سرنوشت نامعلوم ادامه كاوش هاي باستان شناسي زيويه گفت: «آنچه كه پس از تعطيلي حفاري در زيويه از سوي مسئولان اعلام شد، خبر از ادامه حفاري در آينده مي دهد زيرا زيويه به لحاظ حفاري مشكلي ندارد، اما عدم برنامه ريزي صحيح براي حفاظت آن باعث شده است كه در صورت ادامه حفاري، زيويه از بين برود.»
ايشتودان در ادامه با اشاره به موضوع حفاظت در زيويه گفت: حفاظت هاي انجام شده به هيچ وجه اصولي نبوده و همين مسئله باعث شد تا هنگام بارندگي بخشي از كاه گل هايي كه براي مرمت مورد استفاده قرار گرفته بود؛ از بين برود. در كنار اين مسئله عدم حفاظت صحيح باعث شده است تا محوطه زيويه به خصوص قلعه زيويه در معرض خطر تخريب جدي قرار گيرد.»
به گفته وي اگر حفاري در زيويه ادامه پيدا مي كرد و هيچ طرح مرمتي نيز براي حفاظت از آن درنظر گرفته نمي شد تا چند سال آينده ديگر چيزي از زيويه باقي نمي ماند.
از زماني كه سيمين لك پور به عنوان مسئول پروژه ادامه حفاري در زيويه را عهده دار شد هيچ گزارشي مبني بر انجام عمليات در زيويه به مسئولين استاني داده نشد. ايشتودان با اشاره به اين موضوع و مشكلاتي كه پيش از اين با مسئولين حفار يدر زيويه به وجود آمده بود گفت: «مسئول حفاري در زيويه تا اين لحظه هيچ گزارشي از حفاري هاي انجام شده در آنجا نه به استان و نه هيچ مرجع ديگري نداده است. حال آنكه اگر اين گزارشات ارايه مي شد امروز شاهد برنامه مدون و كارشناسي حفاظت در زيويه بوديم. وي با بيان اين مطلب كه بيرون آوردن اين محوطه تاريخي از دل خاك صرفا انجام كاوش هاي باستان شناسي نيست بلكه مردم نيز بايد بتوانند به ديدن اين محوطه تاريخي بيايند و نسبت به تاريخ گذشته خودشان آگاهي پيدا كنند، توجه بيشتر به ادامه كار در اين محوطه را مورد تاكيد قرار داد.
شنيده ها حاكي از آن است كه محوطه باستاني زيويه جهت بازديد عموم مورد مرمت قرار مي گيرد و قرار شده تا اين مرمت ها امكاني فراهم كند تا مردم بتوانند براي ديدن قلعه زيويه و محوطه باستاني به آنجا بيايند، ايشتودان درخصوص اين موضوع به ميراث خبر گفت: «هدف از كاوش هاي باستان شناسي چيزي غير از اين نيست و اين كاوش ها در جهت شناساندن تاريخ گذشته كشورمان به مردم است.
نصرت الله معتمدي نخستين كسي بود كه عمليات حفاري در محوطه باستاني زيويه را آغاز كرد. پس از آن در سال 1377، پس از ايجاد يك سال وقفه ادامه كار به عهده سيمين لك پور گذاشته شد. طبق يافته هاي نصرت الله معتمدي احتمال وجود هخامنشيان در اين منطقه وجود داشته است ولي اصل بنا به دوره مادها مربوط مي شود. قدمت تپه زيويه به قرن هفتم پيش از ميلاد باز مي گردد و بقاياي به دست آمده از اين محوطه يكي از شاهكارهاي فرهنگي كشور محسوب مي شود.

مسیرهای ارتباطی مادها به قلعه

به گزارش «میراث خبر»، تپه زیویه از دوره مادها و ماننایی ها بر جای مانده و در 2700 سال پیش بنا شده است. این تپه از سال 1354 مورد کاوش قرار گرفته و پس از یک توقف 10 ساله کاوش ها همچنان ادامه دارد.
«سیمین لک پور»، باستان شناس و سرپرست گروه کاوش در زیویه با اعلام این مطلب به «میراث خبر»، گفت: «در آخرین کاوش های باستان شناسی در زیویه مسیر ورودی زیویه در قسمت فوقانی تپه، قسمتی در بخش تحتانی و همچنین مسیر مستقیم ورود به قلعه را پیدا کردیم که از دامنه شرقی تپه شروع شده و تا راس تپه ادامه دارد.»
لک پور همچنین از شناسایی نشانه هایی از کوره سفالگری، ابزاری مربوط به کار فلز و بقایایی از یک کارگاه سفال در این تپه خبر داد و گفت: «بیشتر این آثار در بخش شمالی متمرکز بود و در حفاری های آینده می توان این موارد را دقیق تر بررسی کرد و به نتایج بزرگ تری دست یافت.»
آخرین کاوش در تپه زیویه از شهریور ماه تا آبان ماه سال گذشته ادامه داشته است. سرمای هوا باعث توقف کاوش تا ماه های اخیر شده است.
«رسول اشتودان»، درباره تغییرات سال جدید در ساختار گروه باستان شناسی زیویه گفت: «در سال جدید، پس از تکمیل کادر علمی و باستان شناسی زیویه و تعیین دوباره سرپرست گروه کاوش، و با ارایه یک برنامه کامل از جمله مرمت، حفاظت، کاوش و حفاری، فصل جدید کاوش را در تابستان شروع می کنیم.»
«سیمین لک پور» که از سال 1357 و با آغاز انقلاب اسلامی در تپه زیویه فعالیت های باستان شناسی انجام داده و 30 سال از عمر خود را در کاوش های علمی در کردستان سپری کرده است، درباره فعالیت های جدید در زیویه گفت: «شرایط کار در زیویه بسیار سخت است. بارندگی های شدید در این مطقه به بناهای خشتی آسیب می رساند. در صورتی که بار دیگر به عنوان سرپرست گروه مشغول به کار شوم، برنامه های حفاظت از این سازه های خشتی را در راس اقداماتم قرار می دهم.»
لک پور یادآور شد: «با توجه به انبوه بازدید کنندگان از زیویه در فصول مختلف سال، قصد داریم فصل هایی که بارندگی زیاد است بازدید کننده ای نپذیرم، زیرا بارش باران و هجوم بازدید کننده و عبور از روی سازه های خشتی، شدیدا به ساختار قدیمی بناها لطمه وارد کرده و امکان حفاظت را غیرممکن می کند.»
تپه زیویه در روستای زیویه و 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز قرار دارد. طی کاوش های باستان شناسی در این تپه، قلعه باستانی زیویه از دل خاک بیرون آمد. این قلعه روی یکی از تپه های نسبتا مرتفع منطقه ساخته شده و بر محیط اطراف اشراف کامل دارد.

وجود ارتباط تاريخي ميان گور تاريخي كول تاريكه و زيويه قابل اثبات است

میراث استان ها _ لي لا مير کمالي ــ در آخرين فصل كاوش و حفاري در گورستان «كول تاريكه» و غار «كاني ميكاييل»، آثاري به دست آمد كه مي توان آنها را با محوطه هاي مانايي و زيويه كردستان مقايسه كرد.
به گزارش «ميراث خبر»، اولين كاوش ها در محوطه هاي اطراف غار كرفتو در پاييز 1379 انجام گرفت كه منجر به شناسايي و كشف غار كاني ميكاييل در محور شمال كرفتو و يك گورستان در محور جنوب شرقي كرفتو گرديد. اين كاوش ها تا آذر ماه 1382 ادامه يافته و تحقيقات همچنان بر روي اشياي يافت شده از اين گورستان ادامه دارد.
«حسن رضواني»، باستان شناس و كاشف گورستان كول تاريكه در نزديكي غار كرفتو با اعلام اين مطلب در نخستين همايش بين المللي شمال غرب ايران گفت: «حفاري هاي غير مجاز در گورستان كول تاريكه باعث شد كه برنامه اي اضطراري براي كاوش و حفاري در اين منطقه ترتيب دهيم. در مجموعه از اين گورستان 10 قبر را حفاري نموديم كه اشيا گور اول كاملا غارت شده بود وگورهاي دوم و سوم 50 درصد به وسيله حفاران غير مجاز غارت شده بود.»
وي در ادامه افزود: «در گور دوم، 5 ظرف كامل سفالين كه رنگ آنها عموما قرمز تيره و نخودي و همين طور اشيايي ديگر مانند انگشتر، گوشواره و كاسه كشف شده است. اين سفال ها شباهت هاي بسياري با سفال هاي زيويه كردستان دارند. نقوش سفالينه ها نيز در اين محوطه باستاني كاملا با يكديگر همخواني داشته و ظروف لعابدار به دست آمده در گور هفتم هم با ظروف لعابدار زيويه هم از نظر نوع لعاب و هم از نظر نقوش با يكديگر منطبق هستند.»
در آخرين كاوش ها در اين منطقه كه مساحتي معادل 1500 متر مربع را در بر مي گيرد، مشخص شد كه تدفين در اين منطقه از نوع «چمباتمه اي» بوده است. بدين معنا كه اجساد به حالت زانوهاي جمع شده در سينه دفن مي شده و هداياي نيز به خداي مرگ در كنار آنان به زير خاك مي رفته است.
از گور 9 يك سوزن، از گور 10 چاقو و انگشتر به دست آمد كه همگي از جنس فلز و به خصوص آهن بوده و پيشرفت اين صنعت را در دوره مانايي نشان مي دهد.
رضواني در پايان با اشاره به تحقيقات انجام شده بر روي دوره تاريخي اين گورستان گفت: «پس از پژوهش هاي انجام شده در اين گورستان، تاريخ عصر آهن 3 و دوره مانايي براي كول تاريكه پيش بيني مي شود. اما كشف و انجام تحقيقات در مورد استقرار اين اقوام در نزديكي گورستان، نياز به فصل سوم حفاري دارد كه اميدواريم در سال جديد طرح آن ريخته شده و پژوهش ها آغاز گردد.»
كول تاريكه به معناي غار گورستان است. در اطراف اين محوطه، تپه ماهورهاي به هم پيوسته اي ديده مي شود كه شامل دشت هاي همواري است و كشاورزي ديمي در آن رواج دارد.
گورستان كول تاريكه در 1 كيلومتري جنوب روستاي يوزباش كندي قرار دارد. فاصله اين محوطه تا غار كرفتو 4 كليومتر است. گورها در يك شيب ملايم از غرب به شرق واقع شده اند و روند آنها اكثرا به صورت شمالي _ جنوبي است و عمق آنها تا يك متر و 80 سانتي متر مي رسد.
نخستين همايش بين المللي شمال غرب ايران با حضور باستان شناسان داخلي و خارجي از 27 تا 29 تير ماه جاري در اروميه برگزار مي شود